บทความนี้เรียบเรียงจากการบรรยายพิเศษ หัวข้อ "บทบาทและหน้าที่ของผู้ตรวจการแผ่นดินภายใต้รัฐธรรมนูญใหม่" ในการประชุมเชิงปฏิบัติการโครงการศึกษาเพื่อปรับปรุงและแก้ไขระเบียบผู้ตรวจการแผ่นดินและระเบียบสำนักงานผู้ตรวจการแผ่นดิน เมื่อวันอังคารที่ 7 กุมภาพันธ์ 2560 ณ สำนักงานผู้ตรวจการแผ่นดิน
"ผู้ตรวจการแผ่นดิน" หรือ "Ombudsman" เป็นนวัตกรรมทางการเมืองการปกครองและสังคมของโลก ซึ่งไม่ใช่แต่ในประเทศไทยเท่านั้น โดยแนวคิดหรือหลักการสำคัญของ Ombudsman เกือบทั่วโลก คือการเป็นผู้ตรวจการแผ่นดินสำหรับภาครัฐซึ่งอยู่ภายใต้ฝ่ายบริหารมีหน้าที่เปรียบเสมือน "ผู้ตรวจสอบทั่วไป" หรือ "Inspector General" ส่วนแนวคิดของการแยกออกมาเป็น Ombudsman จริงๆ ที่มีความเป็นอิสระโดยเฉพาะ คือ เป็นคนของสภาจริงๆ ตามรากภาษาสวีเดนนั้น กลับไม่ปรากฎมากนัก